DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WTO)

1 Ocak 1995’ten beri varlığını sürdüren Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), dış ticaretle ilgili olarak diplomatik müzakerelere platform oluşturan, genel kabul görmüş uluslararası ticaret kuralları belirlenmesini sağlayan, ticaretle ilgili ulusal yasalarının düzenli olarak gözden geçirilmesini amaçlayan ve üye ülkeler arasında dış ticaret anlaşmazlıklarının çözümü için mekanizma oluşturan tüzel kişiliğe haiz uluslararası bir örgüttür.

Örgütün temelinde, üyelerce müzakereler sonucunda kabul edilerek ulusal parlamentolarda onaylanan uluslararası antlaşmalar yer almaktadır. Amaç, mal ve hizmet üreticilerine, ihracatçılara ve ithalatçılara yardım ederek, dünya ticaretini kolaylaştırmak ve ticaret kapasitesini artırmak olarak tanımlanmıştır. Sekretaryası İsviçre’nin Cenevre şehrinde bulunan örgütün organları; iki yılda bir toplanan en yüksek karar alma organı olan Bakanlar Konferansı, olağan ve günlük çalışmalarını yürüten Genel Konsey ile 3 temel çalışma alanına (mal ticareti, hizmet ticareti ve fikri mülkiyet) yönelik Konseyler ve Konseylerin altında yer alan alt çalışma grupları olan Komitelerdir.

Küresel ekonomik sistemin merkezine yerleşen ve ülkeler arası iletişimin önemli bir aktörü haline gelen DTÖ’nün geçmişi, 1947 yılında 23 ülke tarafından imzalandıktan sonra 1 Ocak 1948 yılında yürürlüğe giren ve geçici bir anlaşma niteliği taşıyan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’na (GATT; General Agreement on Tariffs and Trade) dayanır. Amacı, gümrük tarifelerini azaltarak uluslararası ticaretin önündeki engelleri kaldırmak ve dış ticarette ayrımcılığı önlemek olarak tanımlanan GATT, ülkeler arasındaki ticareti, haklar ve sorumluluklar açısından düzenleyen uluslararası bir anlaşma konumundadır. GATT kapsamında zaman zaman düzenlenen müzakere turları ile (Trade Rounds) tarife indirimlerine ilişkin ilerlemeler kaydedilmiştir.

Sadece mal ticareti ve tarife indirimleri düzenlemelerine yer verildiğinden kapsamı, teknik yapısı ve yaptırım kapasitesi sınırlı olan GATT, 1986-1994 yılları arasında yürütülen en kapsamlı müzakere turu Uruguay görüşmeleri (Uruguay Round) sonucunda, 1995 yılında Marakeş’te imzalanan kurucu anlaşma ile kurumsal bir yapıya sahip uluslararası bir örgüt olarak DTÖ’ye dönüştürülmüştür. Türkiye GATT’a 1951 yılında Torquay Round sırasında taraf olmuş ve halen 160 üyesi bulunan DTÖ’nün de kurucu ülkeleri arasında yer almaktadır.

DTÖ ile birlikte uluslararası ticaretin temelleri, daha sağlam ve kurumsal altyapısı olan bir sistematiğe kavuşmuştur. GATT anlaşması DTÖ kapsamında geçerliliğini sürdürmekle birlikte, küresel ekonomik gelişmelerle uyumlu olacak şekilde yeni alanlardaki ilave anlaşmalar da DTÖ çatısı altına alınmıştır. Bu anlaşmalardan bir tanesi de Uruguay görüşmelerinde paket halinde kabul edilen 29 anlaşmadan biri olan Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşmasıdır (TRIPS).